ایران پنجمین کشور مصرف کننده پلاستیک در دنیا

از اواسط قرن بیستم میلادی با اختراع محصولی به نام «پلاستیک» دریچه‌ای جدید بر رفاه، امنیت و سلامت مردمان دنیا گشوده شد.

محصولی که تولید آن از همان زمان به صورت پیوسته ادامه دارد و گفته می‌شود بیش از 9 میلیارد تن از انواع آن در کره زمین تولید و مصرف شده است. به گفته دکتر رضا باقری، عضو انجمن ملی پلاستیک ایران سالانه در کل دنیا حدود 320 میلیون تن پلاستیک مصرف می‌شود که سهم کشور ما از این مقدار حدود 3 میلیون تن است.

مریم احمدی شیروان

.  آن چیزی که به عنوان معضل زیست محیطی در سال‌های اخیر با آن روبه‌رو هستیم انباشت همان پلاستیک‌هایی است که عمر مفیدشان تمام شده و در طبیعت رها می‌شوند. طبق آمارهای جهانی سالانه تنها ۹ درصد از پلاستیک‌های تولیدی بازیافت می‌شود. بخش عمده دیگر باعث آلودگی منابع طبیعی شده و یا در مراکز دفن زباله انباشه می‌شوند. این بقایای پلاستیک‌ها 500 تا 1000 سال بعد که تجزیه شوند، منجر به نشت گندآبه‌های سمی در آب و خاک می‌شوند. به گفته محمد درویش، عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع هفدهمین جمعیت جهان را داریم، اما با تولید 500 هزار تن مصرف پلاستیک در سال، پنجمین کشور مصرف کننده پلاستیک در دنیا هستیم.  البته شاید بخشی از مصرف پلاستیک اجتناب ناپذیر باشد، اما روندی که در کشور ما اتفاق افتاده، نگران کننده است و بخشی از مصرف بی‌رویه پلاستیک به هزینه‌های مصرف و خرید پلاستیک ارزان‌تر از متوسط جهانی بر می‌گردد. بیشتر این پلاستیک‌های تجزیه ناپذیر از جنس محصولات یکبار مصرف پلاستیکی هستند.  محصولاتی که تقریباً 30 درصد بازار مصرف پلاستیک‌ها را در دنیا به خود اختصاص داده‌اند. در کشور ما این محصولات حدود 370هزار تن در سال تولید می‌شوند و اگر در پروسه و فرایند درستی وارد چرخه بازیافت شوند، از حجم این مشکلات بسیار کاسته خواهد شد.

■ معضل بزرگی به نام «پسماند»
مهم‌ترین مشکلات پیش روی جامعه امروز را پسماندها می‌دانیم. چالشی که بخش عمده‌ای از آن مربوط به پلیمر و مواد پلاستیکی است. وقتی بدانیم در هر ساعت 16 هزار و 500 نفر به دنیا آمده و 6800 نفر از دنیا می‌روند، به این معنا است که لحظه به لحظه بر شدت مصرف منابع کره زمین افزوده می‌شود و مصرف بیشتر، پسماند بیشتری هم با خود به همراه دارد.
به گفته دبیرکل اتحادیه صنایع بازیافت ایران هر ایرانی در طول سال 292 کیلوگرم پسماند تولید می‌کند که سه درصد این حجم پسماند، پلاستیک است، اما همه جا رها شده و دیدن مزرعه‌هایی از پلاستیک و پسماندها در جای‌جای کشورمان روح را آزار می‌دهد.  در مقابل هستند کشورهایی که سرانه تولید پسماندشان حتی چهار برابر کشور ماست، اما آن را مدیریت می‌کنند. به طور نمونه هر آمریکایی در سال 700 کیلوگرم پسماند تولید می‌کند و 9/7 کیلوگرم از این مقدار پلاستیک است، اما این مقدار پسماند مدیریت شده و در طبیعت دیده نمی‌شوند. برخلاف کشور ما که معضل بزرگی به نام پسماند داریم.
مشکل مهم دیگر اینکه منابع طبیعی دنیا رو به پایان است. به طور متوسط نفت کره زمین تا 42 سال دیگر، فولاد تا 70 سال و گاز حدود 96 سال دیگر در حال تمام شدن است و زندگی مصرفی بشر با سرعت بسیار زیاد تمام منابع را به پایان می‌رساند، اما با کمک صنعت بازیافت و مدیریت صحیح پسماند می‌توان بر بخشی از این مشکلات غلبه کرد.  به گفته دبیرکل اتحادیه بازیافت ایران باید قبل از هر چیز از نظر فرهنگی تلاش کنیم مصرف پلاستیک در بین خانواده‌ها کاهش پیدا کند. پس از آن پسماند خصوصاً مواد پلاستیکی را تبدیل به ماده یا محصولی کنیم که جای دیگر زنجیره بتوان از آن استفاده کرده و در نهایت آن را تبدیل به انرژی کنیم.

■ جای خالی قوانین منع استفاده از پلاستیک در ایران
هرچند که در سال‌های اخیر شعارها و کمپین‌های متعددی برای کمتر استفاده کردن از پلاستیک به گوش می‌خورد، اما هنوز هم کنار ساحل، جنگل، دشت، کویر و... انواع کیسه‌های پلاستیکی و بطری‌های رها شده در دامن طبیعت وصله‌ای نازیبا بر آن است. گویی طبیعت زیر خروارها پلاستیک مدفون شده است. شاید دلیل عمده این نابسامانی نبود قانونی مدون در این زمینه باشد. قوانینی برای ایجاد محدودیت یا ممنوعیت در مصرف بی‌رویه کیسه یا ظروف پلاستیکی که باید هرچه سریع‌تر از طریق مجلس یا مسئولان اجرایی وضع شوند. قوانینی که جای خالی آن‌ها را در طبیعت رو به احتضار کشور آشکارا می‌بینیم.
با وجود تمام قوانین پیشگیرانه در دنیا و حساسیت زیادی که برای استفاده از پلاستیک به وجود آمده است، هنوز آمارها به تلخی بیان می‌کنند که سالانه بیش از 4 میلیارد کیسه پلاستیکی به عنوان زباله در طبیعت رها می‌شوند که اگر این تعداد کیسه‌های پلاستیکی به هم وصل شوند، این نوار طویل را می‌توان 63 مرتبه دور زمین پیچید.  همین طور سالانه یک میلیارد پرنده و پستاندار به دلیل خوردن این کیسه‌های پلاستیکی جان می‌بازند. اگرچه کیسه‌های پلاستیکی قابل بازیافت و استفاده مجدد هستند، اما مطالعات نشان می‌دهد که تنها یک تا سه درصد از این کیسه‌ها در دنیا بازیافت می‌شوند.

■ چه باید کرد؟
انگار پلاستیک‌ها خیال ندارند به این راحتی دست از سر محیط زیست ما بردارند. باید کاری کنیم. شاید حمایت از تولید پلاستیک‌های تجزیه‌پذیر، استفاده نکردن از مواد پلاستیکی یکبار مصرف و اراده مردم برای استفاده از کیسه‌های پارچه‌ای؛ به کاهش مصرف پلاستیک کمک کند، اما حتماً وضع قوانین انگیزشی و حمایت دولت از سرمایه‌گذاری در تولید پلاستیک‌های تجدیدپذیر مرهمی بر حال اورژانسی طبیعت و محیط زیست خواهد بود